Aziatische hoornaar in Nederland: een nieuwe bedreiging voor bijen en imkers?

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina)  heeft de laatste jaren een sterke noordwaartse expansie gemaakt vanuit het Franse Bordeaux. Het is dan ook niet de vraag of, maar vooral wanneer de Aziatische hoornaar in Nederland opduikt. De Aziatische hoornaar staat op de Unielijst. Voor soorten die op deze lijst staan gelden diverse verboden en verplichtingen, bijvoorbeeld om deze snel op te sporen en te bestrijden. ​

Helaas is mijn verwachting inmiddels uitgekomen 🙁

Update 13-9-2018: Tweede Aziatische hoornaar in Nederland gevonden.
13 september 2018 is in de gemeente Sluis (Zeeland) een tweede nest van de Aziatische hoornaar opgespoord en vernietigd.

Update 18-9-2017: Eerste Aziatische hoornaar in Nederland gevonden.
Op 17 september 2017 is door experts de vondst bevestigd van de eerste Aziatische hoornaar in Nederland. De eerste Aziatische hoornaar werd gevonden in Dreischor (provincie Zeeland, gemeente Schouwen-Duiveland). Het betrof één exemplaar, maar uit een eerste, verkennende veldstudie bleek al gauw dat er geen sprake was van een incidentele vondst. In en rond Dreischor werden zo veel Aziatische hoornaars waargenomen, onder andere op bloeiende klimop, dat de conclusie getrokken werd dat er een nest in de buurt moest zijn. Dat was aanleiding om over te gaan tot een officiële zoektocht naar het nest.

Update 01-10-2017: Aziatische hoornaarnest in Nederland gevonden. Na de eerste waarneming van een Aziatische hoornaar in Nederland werd een zoekactie opgezet door de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA). Het vluchtpatroon van rondvliegende hoornaars was een aanwijzing waar het nest moest zitten. Met behulp van een drone met warmtecamera’s werd het nest op zaterdag 30 september gevonden in een fruitboom. Bekijk eerst het filmpje hieronder voordat je verder leest:

Aziatische hoornaar in Europa

Frankrijk

Eind 2005 werden in het Zuid-Franse departement Lot-et-Garonne de eerste Aziatische hoornaars waargenomen. Het bleek om de ondersoort Vespa velutina ssp. nigrithorax te gaan. Deze exotische soort is waarschijnlijk al in 2004 per ongeluk via aardewerk uit China ingevoerd. In de daaropvolgende jaren volgde een snelle opmars door Frankrijk: in 2009 kwam ze al voor in meer dan 30 departementen.

Spanje en Portugal

In 2010 bereikte Vespa velutina het noorden van Spanje en heeft zich sindsdien snel verspreid. De soort heeft zich sinds 2011 ook in Portugal gevestigd.

Italië

In Italië werden in 2012 de eerste hoornaars gevangen en in 2013 de eerste Aziatische hoornaarnesten ontdekt.

Duitsland

Op 9 september 2014 werd in een tuin in Waghäusel bij Karlsruhe Vespa velutina voor de eerste keer in Duitsland waargenomen.

Engeland

In 2016, werd de Aziatische hoornaar ontdekt in Tetbury, Engeland. Na tien dagen intensief zoeken werd het nest gevonden en vernietigd.

België

Op 1 mei 2017 werd een Aziatische hoornaar in het Belgische Oudenaarde ontdekt. Dat  was overigens niet de eerste keer dat de Aziatische hoornaar in België werd gezien. In november 2016 werd een Aziatische hoornaarnest in een tuin in het Belgische Guignies ontdekt. In 2007 werd een nest gevonden (en vernietigd) en op 2 oktober 2011 werd in een tuin in Flobecq (Henegouwen) een mannetje van de Aziatische hoornaar gevonden.

Aziatische hoornaar in Nederland

De komst van de Aziatische hoornaar in ons land was te verwachten. Als je het klimaat van Europa vergelijkt met dat van het oorspronkelijke leefgebied, verwacht ik dat de Aziatische hoornaar nog veel verder naar het noorden zal oprukken. Gezien de snelle uitbreiding in Frankrijk ligt het voor de hand dat de Aziatische hoornaar zich ook in Nederland zal vestigen. Het ruimen van het nest in Dreischor heeft aan die situatie niets veranderd.

Kenmerken van de Aziatische hoornaar

Deze exotische hoornaar is een grotendeels zwarte wesp met een oranje gezicht. De Aziatische hoornaar heeft een zwart achterlijf met achteraan één brede oranje band en vooraan een smalle gele band. Deze exotische hoornaar is niet te verwarren met onze inheemse hoornaar (Vespa crabo) die veel meer geel en rood heeft. De koningin is maximaal 3 cm groot, de werksters zijn tussen de 17 en 25 mm groot. De Aziatische hoornaar is daarmee iets kleiner dan de inheemse hoornaar .

Aziatische hoornaar vs. Europese hoornaar: zoek de verschillen 😉

Oorsprongsgebied

De soort komt oorspronkelijk voor in Bhutan, China, Korea, het noorden van India en de bergen van Sumatra en Sulawesi. Op het Aziatische vasteland leeft de soort in een klimaat dat vergelijkbaar is met dat van West-Europa.

Biotoop

Aziatische hoornaars kunnen in allerlei biotopen voorkomen. Belangrijk zijn bomen om in te nestelen en dat er veel, grotere insecten voorkomen. In Frankrijk komt de Aziatische hoornaar voor in zowel stedelijke, agrarische als bosgebieden

Leefwijze

In tegenstelling tot de inheemse hoornaar maakt de Aziatische hoornaar vrijhangende nesten in de open lucht. De nesten zijn 60 tot 90 cm hoog en hebben een diameter van 40 tot 70 cm. Een volk kan tot zo’n 1000 tot 2000 werksters bevatten en enkele honderden jonge koninginnen voortbrengen. Hierdoor kan deze soort zich snel verspreiden. Ongeveer 90% van de nesten worden in de top van hoge bomen aangetroffen, maar er worden ook nesten gevonden in garages, schuren, onder terrassen, in holtes in muren of in de grond.

In zijn oorspronkelijke leefgebied heeft de Aziatische hoornaar zich gespecialiseerd in het vangen van honingbijen. De hoornaar vliegt  heen en weer voor de bijenkast en wacht op terugkerende bijen die uit de lucht worden geplukt. Dit gedrag wordt ook wel “hawking”genoemd. De Aziatische honingbij (Apis cerana) heeft hiertegen echter een afweersysteem ontwikkeld. Wanneer een jagende hoornaar het nest nadert, proberen de wachtbijen de hoornaar te overrompelen en in te ballen. Bij het inballen loopt de temperatuur zo hoog op dat de hoornaar sterft. De Europese honingbij (Apis mellifera) heeft dit gedrag niet ontwikkeld en is dus veel kwetsbaarder.

In Zuid-Frankrijk is waargenomen hoe een Aziatische hoornaars bijenkasten aanvallen. Vooral zwakke bijenvolken worden slachtoffer van een aanval van Aziatische hoornaars. De aanvallen beperken zich tot het wegvangen van werksters. Het broednest blijft gespaard.

Risico voor mensen

De horrorverhalen die  veelvuldig in de media verschijnen, zijn grotendeels gebaseerd op het gedrag van de veel grotere en agressievere Japanse reuzenhoornaar (Vespa mandarinia spp. japonica), ook wel bekend als de “Killer Hornet”. Deze soort is nog NOOIT in Europa waargenomen. In Frankrijk gedragen Aziatische hoornaars zich, net onze inheemse Hoornaars, niet agressief en vallen ze slechts aan wanneer je hun nest verstoord.

Meer informatie over de Aziatische hoornaar in Nederland

Klik hier voor vragen en antwoorden naar aanleiding van de eerste waarneming van de Aziatische hoornaar in Nederland

In de factsheet Aziatische hoornaar (Vespa velutina) vindt je meer informatie over de Aziatische hoornaar. Zoals over de verspreiding en het effect van de verspreiding in de EU en in Nederland. Ook de introductieroutes van de soort in de EU en in Nederland worden in de factsheet beschreven.

Bijen@wur heeft een informatieblad samengesteld om Aziatische hoornaar gemakkelijk te herkennen. Met het Identificatieblad Vespa velutina is het mogelijk om de Aziatische hoornaar te onderscheiden van andere insecten, die veel lijken op deze wesp.

Heb jij een Aziatische hoornaar gezien? Plaats je waarneming dan met een foto op onze facebookpagina: https://www.facebook.com/bijenclub/