Bastaardbijen, begrippen over erfelijkheid: 5 vragen van een beginnende imker

Wat zijn Bastaardbijen en wat betekenen F1 en F2 generatie? Vragen van een beginnende imker, maar ook bij ervaren imkers is verwarring als het gaat over bijenrassen en begrippen over erfelijkheid.

Deze week kreeg ik een uitgebreide mail met vragen van een beginnende imker. Deze wil ik met jullie te delen.

Afgelopen juli kreeg ik 2 volkjes met allebei een F1 Carnica koningin van m’n begeleider. Hij zei er nadrukkelijk bij van deze volken géén nieuwe koninginnen te telen (of na vertrek van een voorzwerm te laten uitlopen) omdat deze zeer agressief kunnen zijn.

Iets later in juli kreeg ik een geschepte zwerm, van onduidelijke herkomst, waarschijnlijk bastaard, maar wat is bastaard? Met dit volkje ging later van alles mis in verband met vervuilde kunstraat. Op 13 september gingen ze ook nog zwermen. Na allerlei trucs en weer verenigen, bleek de koningin verdwenen. Van een andere imker kreeg ik toen een jonge, leggende Buckfast koningin om in te voeren. Dat ging allemaal goed. Ik heb dus nu drie volken. Dat mogen er best 4 of 5 worden, maar niet meer.

Komend seizoen krijg ik een paar raampjes met eitjes en larfjes van een raszuivere Carnica koningin om in een hopeloos moerloos gemaakt volk te hangen om op die manier nieuwe F1 koninginnen te verkrijgen. Dat is natuurlijk allemaal prima, MAAR als ik zo door ga:

• blijf ik m’n imker-leven lang bezig met doppen breken;
• volken hopeloos moerloos maken en
• gekochte of gekregen koninginnen en/of eitjes en larven in te hangen.

Het lijkt me echter veel leuker, prettiger en ook natuurlijker om na een zwerm of kunstzwerm de bijen zelf hun nieuwe koningin te laten maken. Ik vind het heel onprettig om bijen in m’n tuin te hebben die zomaar als je rustig in je moestuintje bezig bent, langs komen om te steken.

Vragen over bastaardbijen en erfelijke begrippen

Nu m’n vraag, of eigenlijk vragen:

1. Hoe sta jij tegenover de claim dat F2 en verdere koninginnen allemaal F16 zullen worden (erg agressief dus) ?
2. Bij elke (vreemde) zwerm die je schept is de kans erg groot dat ook die koningin een F2 of verder is. Hier in de buurt zijn imkers met Buckfast, Carnica en bastaardbijen dus dat kan eigenlijk niet anders (denk ik).
3. En wanneer noem je een volk ‘bastaard’ ? Ik heb het gevoel dat je een F2 moer en haar kroost ook bastaard zou moeten noemen, maar kennelijk is dat niet zo.
4. Als ik liever doorga met de bijen hun eigen koninginnen te laten opkweken, moet ik dan aan andere volken zien te komen, en welke dan? En in hoeverre geven darren F16 eigenschappen door?
5. En dan nog een laatste vraag: kun je raampjes met broed en bijen van Carnica’s en Buckfast’s of bastaards bij elkaar hangen voor een verzamelaflegger? Of gaat dat zeker fout? Is het handiger om het te houden bij één soort of ras op je stand?

Vraag 1. Wordt nateelt van een raszuivere koningin altijd agressief?

Nee, nateelt van een raszuivere koningin worden zeker niet altijd agressief. Het is niet te voorspellen hoe verdere generaties zich zullen gedragen omdat je geen invloed hebt op de darren die rond vliegen. Mijn buckfast koninginnen worden allemaal op onze vaste bijenstanden aangepaard met vreemde darren. De eerste generaties zijn zonder uitzondering bijzonder vriendelijk. Later is de kans op een steeklustig volk altijd aanwezig en neemt toe naarmate je de vriendelijke genen verdunt, maar de ze allemaal F16 worden is onwaarschijnlijk. Wil je volken raszuiver houden dan moet je naar een (eiland)bevruchtingsstation waar alleen darren rondvliegen van bekende herkomst. Ik ben daar geen voorstander van. Voor het insturen van koninginnen ben je verplicht bevruchtingskastjes te gebruiken. De beperkingen van deze mini bevruchtingskastjes doen een koningin geen goed. Een ander minpunt is het verlies aan genetische diversiteit binnen een bijenvolk en je bijenstand.

Genetische diversiteit binnen een bijenvolk

De genetische diversiteit van een bijenvolk wordt bepaalt door de zustergroepen. Alle bijen in een bijenvolk hebben dezelfde moeder (de koningin), maar de vader (de dar) verschilt per zustergroep. De ene zustergroep is goed in nectar verzamelen, een ander groep bouwt graag en weer een andere groep is goed in verwarmen. Juist die variatie (door genetische verschillende darren) zorgt voor een stabiel en vitaal bijenvolk. Darren op een bevruchtingsstation zijn allemaal nakomelingen van zusterkoninginnen en nauw aan elkaar verwant.

Vraag 2. Zijn zwermen altijd bastaardbijen?

Nee, zwermen zijn niet altijd bastaardbijen, ook raszuivere buckfast en carnica volken zwermen. Bij zwermen weet je nooit wat je in huis haalt, maar zwermen zijn normaal gesproken gezond en hebben een ontembare bouwlust. Ik vind een voorzwerm nog steeds de beste en leukste manier om een nieuwe volk te starten. Alleen laten zwermen zich moeilijk voorspellen, hangen op moeilijk bereikbare plaatsen, of zijn erg klein (nazwermen), maar als je aan een mooie voorzwerm kan komen: vangen!

Vraag 3a. Wanneer noem je een bijenvolk bastaard?

Een bastaard (of hybride) is het resultaat van voortplanting van twee verschillende soorten of rassen. De naam bastaardbijen wordt door imkers gebruikt om bijen aan te duiden die niet tot een bepaald ras horen. Vaak is het een mengelmoes aan voorouders. Ik noem ze zelf lokale bijen of huis-tuin-en-keuken-bijen ;-). Door het invoeren van uitheemse bijenrassen (carnica, ligustica) is het oorspronkelijk inheemse ras (de zwarte honingbij) niet meer in zuivere vorm aanwezig. Ook al lijken sommige volken zwart te zijn, onder het chitinepantser zit een mengelmoes aan genen van de verschillende voorouders. Er wordt vaak minderwaardig over gedaan, maar naar mijn ervaring vormen bastaardbijen de meest vitale volken.

Vraag 3b. Wat is een F2 generatie?

De F2 generatie zijn kleindochters van een raszuivere moer. Een P1 moer is raszuiver. “P” staat voor parent (ouder). De dochters van P1 zijn de F1 generatie. Laat je een F1 moer paren met raszuivere darren van hetzelfde ras dan is het volk ook raszuiver. Maar laat je de F1 moer paren op je eigen stand met onbekende darren dan is het volk een bastaardvolk ondanks dat de koningin raszuiver is! De dochters van F1 moer (kleindochters van P1) zijn F2, daarvoor geldt hetzelfde. F1 of F2 zegt dus niets over raszuiverheid!

Door imkers word dit vaak verkeerd gebruikt:

• Met F0 wordt een raszuiver aangepaarde teeltmoer bedoelt, maar dat moet P1 zijn.
• Met F1 wordt een volk bedoelt met een koningin van raszuivere ouders (bijvoorbeeld 100 % buckfast of carnica) die zelf echter gepaard heeft met onbekende darren. Deze F1 moer levert wel raszuivere darren (want een dar ontstaan immers uit een onbevrucht eitje), maar haar dochters (werkbijen én koninginen) zijn niet meer raszuiver.
• Met F2 wordt verwezen naar een bijenvolk met moer die nog slechts voor de helft raszuiver is.

Vraag 4a. Kan ik natelen van mijn eigen volken?

Ja, natelen van de bijenvolken die je nu hebt is heel goed mogelijk. Je kan van je volken natelen door het maken van een kunstzwerm, maar koninginnen die uit redcellen ontstaan zijn niet de beste. Koninginnen uit zwermcellen zijn veel beter. Je kan bijvoorbeeld broedafleggers maken. Geef elke broedaflegger een raampje met een mooie zwermcel mee.

Vraag 4b. in hoeverre geven darren F16 eigenschappen door?

Volgens Broeder Adam geven darren steeklustige genen door. Als je koninginnen op je eigen bijenstand laat paren (met onbekende darren) loop je het risico dat er een steeklustig volk tussen zit, maar aan de andere kant krijg je vitale volken. Een steeklustig volk kan je makkelijk uitsluiten door het te verenigen met een vriendelijk volk. Wel eerst de koningin uit het steeklustige volk halen. 😉

Vraag 5a. Kan je een verzamelbroedaflgger samenstellen uit volken van verschillende rassen?

Ja, bij het maken van de afleggers kan je ramen met bijen uit verschillende volken (rassen) bij elkaar hangen. Ik raad je aan de broedafleggers te maken met gesloten broed en jonge bijen uit verschillende volken. Jonge bijen zijn niet agressief tegenover “vreemdelingen”. Het invoeren van koningininnen in een broedaflegger gaat ook zonder problemen of het nu een buckfast koningin is in een carnica volk, een carnica koningin in een buckfast volk of buckfast koningin in een bastaardbijen volk. Het is belangrijk dat je de aflegger alléén met jonge bijen en gesloten broed maakt.

5b. Kan ik beter één bijenras op mijn bijenstand houden?

Meerdere bijenrassen op je bijenstand maakt bijenhouden complexer, tenminste als je ze raszuiver wilt houden. Ik raad je aan om met één ras te werken. Wil je carnica of buckfast bijen houden dan ontkom je niet aan regelmatige koninginnen kopen of zelf koninginnen telen. Meest eenvoudig is te kiezen voor lokale bastaardbijen.

Ik hoop je hiermee op weg te helpen, heb je nog vragen plaats dan een reactie hieronder.