Propoliszalf maken of propoliscrème, leuk en makkelijk!

Bijen verzamelen propolis om zichzelf te beschermen tegen bacteriën, virussen en schimmels. Er zijn imkers die propolis “lastig” vinden omdat het plakkerig is. Daarom schrapen ze het van de raampjes en gooien het weg. Maar propolis is heel waardevol en je kunt makkelijk zelf propoliszalf maken.

Propoliszalf maken of propoliscrème? Wat is het verschil?

Propoliszalf maken of propoliscrème beiden bevatten een bestanddeel vet of olie. Maar crème bevat ook water en is meestal iets ‘dunner’ of smeuïger. Water is lastig te mengen met vet, denk maar aan olie en azijn op de sla. Crèmes bevatten daarom vaak een emulgator zoals bijvoorbeeld bijenwas om het mengsel homogeen en stabiel te houden, denk ook bijv. aan eigeel dat de olie en azijn samenbindt tot mayonaise.

Bestanddelen die chemisch gezien op elkaar lijken, mengen goed met elkaar. ‘Soort zoekt soort’. Water, azijn, alcohol en suiker hebben zo’n overeenkomst waardoor ze goed met elkaar mengen. Oliën en vetten horen tot een andere groep waardoor ze wel met elkaar maar niet met de ‘waterachtige’ groep mengen. Als je verschillende soorten moleculen toch wilt mengen dan is het maximaal haalbare een mengsel waarin de ene soort, als piepkleine druppeltjes, in de andere soort verdeeld zit. Als dit een stabiel systeem is, wat niet meer ontmengt, dan hebben we een homogene emulsie.

Mengt propolis alcoholtinctuur met oliën?

Propolis zit er tussenin. Het lost wel goed op in alcohol, maar niet goed in water en ook niet in olie. De propolis-alcohol-tinctuur mengt met moeite in olie. In de ene soort olie gaat het makkelijker dan de andere: bijvoorbeeld in babyolie of abrikozenpitolie makkelijker dan in olijfolie.

Propolis alcoholtinctuur gemengd in olijfolie (minst goed)

Welk propolis% hanteer je bij propoliszalf maken

Bij zelf propoliszalf maken streef je naar een propolis percentage van circa 4% in het eindproduct. Een hoger percentage kan en mag, maar meer is niet ‘beter’.

Propolis Crème maken

Als je een propoliscrème wilt maken, is het eenvoudiger om een kant en klare crème als basis te nemen zoals Lanoline (75% wolvet en 25% water) en daar zo geconcentreerd mogelijke propolis aan toe te voegen. Goed roeren tot een homogeen mengsel.

• 96 gram Lanoline
• 4 gram propolis fijngemalen poeder

Of

• 90 gram Lanoline
• 10 gram propolistinctuur 40%

Langzaam, beetje bij beetje, mengen. Goed roeren. De volgende hoeveelheid pas toevoegen als de vorige hoeveelheid goed weg gemengd is.

Welke ingrediënten zijn geschikt voor een propoliszalf maken

• Bijenwas, heeft een hoog smeltpunt, 62°C, en zorgt bij het propoliszalf maken voor de stevigheid van de zalf. Chemisch gezien bestaat het vooral uit enkelvoudige esters van bijvoorbeeld vetzuren en lange alcoholmoleculen.
• Wolvet, als men hier allergisch voor is, kan ook vaseline gebruikt worden. Wolvet is chemisch gezien geen echt vet maar bestaat voor 97% uit verschillende wasachtige lange organische moleculen (merendeels Lanoline-esters; moleculen gevormd door lanoline-alcoholen en lanolinezuren) die met olie kunnen mengen. De overige 3% zijn de losse Lanoline-alcoholen en Lanoline-zuren moleculen die als emulgator kunnen dienen. Wolvet heeft een beschermende invloed op de huid. Wolvet is zachter dan bijenwas maar steviger dan olie. Het smeltpunt is 38°C.
• Olie, bijvoorbeeld olijfolie, ricinusolie (=castorolie), zonnebloemolie, arachideolie, amandelolie of abrikozenpitolie. Olie maakt de zalf smeuïger.
• Propolis in alcohol (tinctuur) of propolispoeder, voor de werkzame stoffen.

Welke ingrediënten kies je en hoeveel heb je nodig

De keuze tussen wolvet of vaseline is afhankelijk van persoonlijke voorkeur, of beschikbaarheid. Wolvet is een natuurproduct, een enkeling is daar allergisch voor, en vaseline is een petroleum destillaat.

De hoeveelheden van de ingrediënten zijn afhankelijk van de gewenste smeuïgheid van het eindproduct. In een warm klimaat zal men een iets steviger product willen en dus meer bijenwas gebruiken dan in een koel klimaat.

Bij de keuze van de olie is het belangrijk dat ‘verwarmde’ olie wordt gebruikt. Van olijfolie is er bijvoorbeeld koud geperste ‘vergine’ kwaliteit beschikbaar. Deze bevat nog stukjes olijf vruchtvlees die het eindproduct minder lang houdbaar maken.
Als de propolis mooi zuiver is, dan kan bij het propoliszalf maken het als fijngemalen poeder worden toegevoegd. Anders is het beter een gezuiverde oplossing van propolis in alcohol te gebruiken (tinctuur). Afhankelijk van de concentratie van de propolis tinctuur heb je hier meer of minder van nodig. Een lage concentratie tinctuur (bijv 20%) heeft als consequentie meer vloeistof (alcohol) die stabiel in de vetten gemengd moet worden. Het is dus makkelijker om een hoge concentratie tinctuur te gebruiken, dan hoeft minder ‘onwillige’ vloeistof te worden ingemengd.

Een goed uitgangspunt bij zelf propoliszalf maken is eerst te kijken naar de ingrediënten die er tot de beschikking zijn, zoals bijenwas, wolvet en olie en de concentratie van de propolis tinctuur. Er kan ook met honing gewerkt worden.

Wees praktisch, speel met de verhoudingen zodat de gewenste stevigheid verkregen wordt. In onderstaande voorbeelden is te zien dat de hoeveelheden bijenwas, wolvet en olie enorm kunnen variëren. De enige richtlijn van belang is om de juiste hoeveelheid propolis in te mengen om tot ongeveer 4% werkzame stoffen te komen.

Voorbeeld recepten met ca 4% propolis in het eindproduct

• 15 gram bijenwas
• 30 gram wolvet
• 30 gram olie
• 25 gram propolistinctuur (concentratie tinctuur 16%) 25 x 16% = 4 gram op 100 gram

Of

• 30 gram bijenwas
• 70 gram olie
• 20 gram propolistinctuur (concentratie tinctuur 25%) 20 x 25% = 5 gram op 120 gram.

Verwerking tot propoliszalf

1. Om de ingrediënten te kunnen mengen moeten ze allemaal vloeibaar zijn. Dus de vetten moeten gesmolten worden. Doe dit niet op direct vuur, maar ‘au-bain-marie’. Start met het verwarmen van een laagje water in een pan en houd dit op circa 80 à 90 °C. Gebruik een thermometer. Zet een kleiner steelpannetje in het warme water, zodat dat het rustig verwarmd wordt.
2. Weeg de bijenwas af en doe dit in het steelpannetje zodat het smelt.
3. Weeg het wolvet af en doe het erbij zodat dit ook langzaam verwarmd wordt.
4. Weeg de olie af en zet het apart.
5. Weeg het propolisextract af en zet het apart.
6. Verwarm al roerend de bijenwas en wolvet tot de was volledig is opgenomen.
7. Neem het pannetje uit het water, zodat het iets afkoelt. Verwarm de olie kort in het warme water en voeg dit dan, al roerend, geleidelijk toe aan het bijenwas-wolvet mengsel.
8. Blijf steeds roeren. Mocht het niet mooi opgenomen en helder worden, gebruik dan de mixer.
9. Geduldig blijven roeren terwijl het mengsel verder afkoelt tot circa 40°C.
10. Voeg het propolisextract in kleine hoeveelheden toe en blijf het geheel goed roeren, ook de randen. De temperatuur moet nu bij voorkeur onder de 40°C blijven, om de propolis ingrediënten niet te laten verdampen.
11. Breng het mengsel vervolgens met een spatel over in de gewenste pot(ten).
12. Plak een etiket (etiketregels!) op de potjes met daarop de productbeschrijving en de datum.